Wapen Tongelre

16 juli 1817: “[Zijnde] van goud, beladen ter regter zijde van een schild gevierendeeld, het eerste en vierde van lazuur, beladen met twee klaverbladen en een franc quartier, waarop een arend, alles van goud. het tweede & derde van lazuur, beladen met een chevron en verzeld van drie hamers, alles van goud. voor middenschild van goud, beladen met een bande van sabel. ter linker zijde geëcarteleerd, in zijne vier deelen van lazuur, met een klimmenden leeuw van goud.”

Geschiedenis van het wapen
Van een zegel is sprake in 1392, het oudst bekende exemplaar dateert van 1413. In 1599 werd een nieuw stempel gesneden, met een gelijke voorstelling; dat bleef in gebruik tot 1810. Het zegel vertoont Sint-Maarten te paard, die een stuk van zijn mantel afsnijdt. Onder het paardenhoofd is een wapenschild geplaatst: gevierendeeld van Brabant en Limburg. In het in 1599 gesneden zegel staat het paard op een geplaveide straat. Het was deze beeltenis die de burgemeester beschreef in 1815 in zijn brief aan de gouverneur der provincie. De burgemeester kon helaas geen afdruk inzenden. De commissaris van het arrondissement Eindhoven had hem echter kort voordien een stempel toegezonden, waaraan een papiertje hing met de tekst "Commune de Tongelre". Van het wapen dat op dat stempel voorkwam, voegde hij een exemplaar bij zijn schrijven bij. Hij had naar dat wapen nog wel navraag gedaan bij de voormalige schepenen "en andere gemeentenaren", maar iedereen die hij had gesproken verklaarde dat zij dat wapen nooit hadden gezien. Toch had de gemeente dat wapen "provisioneel" in gebruik genomen. De burgemeester verzocht om herinvoering van het oude "wapen" [lees: zegel], dus niet van het exemplaar dat hij had meegezonden, of te beschikken zoals de gouverneur zou believen. De Hoge Raad van Adel negeerde het verzoek van de burgemeester en bevestigde op 16 juli 1817 het wapen met bovenstaande beschrijving. De kleuren zijn de rijkskleuren. Het zegelstempel dat de burgemeester kort voor 1815 had ontvangen, is bewaard gebleven. Het vertoont binnen het randschrift * SACRUM CONVIVIUM.1704 twee wapenschilden naast elkaar, samen gedekt door een kroon van drie bladeren en tweemaal drie parels. Heraldisch links het gevierendeelde schild Brabant-Limburg, rechts het wapen Van Leefdaal. Tongelre kreeg in 1815 dus het Stiphoutse zegelstempel toegezonden, dat vervolgens als [foutief] gemeentewapen van Tongelre werd bevestigd. De kroon werd niet in de bevestiging opgenomen.

Wapen
Originele wapendiploma: verloren.
Foto wapen (1817) uit Wapenregister Hoge Raad van Adel: RHCe, THA, Zegelkaarten, doos 2.
J.Th.M. Melssen, ‘Het wapen van de voormalige gemeente Tongelre’, ’t Gruun Buukske 15 (1986) 18-24.
Rapport betreffende herziening van de wapens van gemeenten en de instelling van wapens voor de dorpen in de Regio Eindhoven [Noordbrabantse Commissie voor Wapen- en Vlaggenkunde, september 1996].