Elkaar kruisende verbindingswegen

Nieuwstraat
In 1866 reed de eerste trein het Eindhovense station binnen. Dit eerste station van het toen nog kleine Eindhoven was de reden een nieuwe verbindingsweg aan te leggen, genaamd Nieuwstraat. De Nieuwstraat liep van de Markt naar de Vestdijk, waardoor aansluiting ontstond met de Dommelstraat, Stationsplein en station. Ook de paardentram, die in 1888 haar intrede deed, maakte gebruik van de Nieuwstraat voor het traject naar Geldrop. De tram heeft niet lang door de Nieuwstraat gereden. In 1906 werd het tracé al verlegd en verdwenen de rails uit het straatbeeld.
In de beginperiode stonden in de Nieuwstraat voornamelijk herenhuizen en had de straat een woonfunctie. In de jaren ’30 van de vorige eeuw veranderde de straat geleidelijk in een winkelstraat. Vandaag de dag zijn de panden van weleer niet meer in het straatbeeld terug te vinden. Daarom passeren nu enkele in het oog springende panden van toen de revue. Komend vanaf de Vestdijk stond op de rechterhoek de woning van fabrikant Elias. Daarnaast was Hotel Brabant en er tegenover zat hoffotograaf Van Beurden. Aan het einde van de Nieuwstraat stond rechts de winkel van G. Brackel, die in 1930 overging in speciaalzaak het Kousenhuis. Aan de andere zijde van de Nieuwstraat, op de hoek met de Markt, stond café Neuf. Na de Tweede Wereldoorlog veranderde de naam in café Morgenstern.

Links: de Nieuwstraat gezien vanaf de Markt. Links Magazijn De Olifant en de winkel van G. Brackel. Hiertussen ligt, op de foto niet zichtbaar, de villa van Hermanus Boex. Rechts op de hoek café Neuf. Rechts: de weekmarkt in de jaren ’30. Aan de linkerkant villa Boex, in 1956 afgebroken voor de doorbraak naar de Hermanus Boexstraat. Aan de rechterzijde café Neuf op de hoek met de Nieuwstraat.

Noordzijde Markt
Komend uit de Nieuwstraat lopen we de Markt op. De panden aan onze rechterzijde betreffen de Noordzijde van de Markt. Het eerste pand dat daar stond was de wat naar achter gelegen villa van Hermanus Boex. Hermanus Boex was de oprichter van de Franse kostschool. Later zat in dit pand reisbureau Cito. Naast villa Boex stond een pand met een oosterse uitstraling. Verantwoordelijk hiervoor was het torentje in de vorm van een ui met daarop een windvaan. In dit markante pand zat Magazijn De Olifant, een winkel in speelgoed en huishoudelijke artikelen. Toen zij eenmaal verhuisde naar de Vrijstraat kwam Magazijn Lindbergh in het pand. Deze twee panden moesten wijken voor de aanleg van de Hermanus Boexstraat, waarover later meer. Daarnaast stonden een drietal panden die rond 1919 afgebroken werden voor de bouw van de Zuid Nederlandsche Handelsbank, voorheen de Eindhovensche Bankvereniging en later de Rotterdamsche Bank genaamd. Vervolgens café De Bijenkorf, niet te verwarren met het warenhuis dat we nu kennen.

Zowel aan de noord- als aan de zuidzijde van de Markt stond een lindeboom. Volgens de prentbriefkaart geplant rond 1500, wat betekent dat ze meer dan 400 jaar de Markt hebben opgeluisterd. Pas in 1916 werden ze omgehakt.

Marktstraat
De Noordzijde van de Markt gaat over in de Marktstraat. De Marktstraat werd ook wel Hoendermarkt genoemd, omdat daar de plek was voor verkoop van hoenders. Aan de linkerkant op de hoek met de Markt stond vanaf 1831 het Waaggebouw, waar produkten van de markt gewogen werden. Later zat in dit gebouw de tekenschool en het telegraafkantoor. De waag werd in 1907 afgebroken. Het nieuwe waaggebouw kwam te staan in de Paradijslaan. Op de plek van de voormalige waag verrees in 1911 een bijkantoor van de Amsterdamsche Bank, later de Eindhovense Nuts Spaarbank en weer later de Bondsspaarbank genoemd. De plaquette op de muur vertelt ons dat de Bondsspaarbank in 1980 de restauratie van het pand voltooide. Nu vinden we er Kentucky Fried Chicken. Naast de bank zat een filiaal van kruidenier De Gruijter. Nu zit hier de kledingwinkel Damart. Deze twee panden staan er nog. Aan de overzijde zat juwelier Frans Eijck. Op het afgebeelde briefhoofd staat “Marktstraat hoek Demer”. Dat was inderdaad zo, na de afbraak van het buurpand café Limburgia in 1954.

Links: Marktstraat in 1935, met links een gedeelte van de Markt, de Nutsspaarbank en de glazen toren van Vroom & Dreesmann. Rechts op de voorgrond magazijn De Olifant. Rechts: Marktstraat in 1947 met de kruising Vrijstraat en Demer, met op nummer 10 café Limburgia dat in 1954 werd afgebroken. Daarnaast juwelier Eijck.

Vrijstraat
We vervolgen onze weg de Vrijstraat in. Een groot gedeelte van de Vrijstraat wordt nu bepaald door Vroom & Dreesmann. Op die plek stonden eens apotheek De Vijzel, boekhandel Van Bree, een aantal kleine winkeltjes zoals sigarenmagazijn Insulinde en bierbrouwerij De Haas. Aan de overzijde op de hoek stond het postkantoor, dat later verhuisde naar een nieuw pand aan het einde van de Vrijstraat op de hoek met de Keizersgracht. In het midden aan de rechterkant van de Vrijstraat was een steegje, genaamd Vijksteeg. Dit steegje leidde naar de Philipsfabriek en was de eigenlijke hoofdingang in de begintijd van Philips. Vóór dit steegje stond een groot pand van kruidenier Aukes. Ernaast opende Thijs Desmet in 1917 de bioscoop Cinéma Parisien. Aan de andere kant van het steegje stond het huis van sigarenfabrikant Raymakers, die zijn fabriek naast de Philipsfabriek had liggen. Iets verderop in de Vrijstraat kwam tien jaar later een tweede en bioscoop, het Rembrandt Theater, nu Club Rembrandt. De Vijksteeg is er nog, al komt hij niet meer in de Vrijstraat uit. Met de afronding van het project rond De Admirant wordt de steeg weer in ere hersteld .

Links: de Vrijstraat in 1918 gezien in de richting van de Demer-Rechtestraat. Aan de linkerkant is de ingang te zien van de Vijksteeg. Rechts: de Vrijstaat gezien vanaf de Demer-Rechtestraat in de richting van de Keizersgracht. Het grote pand aan de linkerkant is bierbrouwerij De Haas. Op deze plek van de brouwerij en de ervoor liggende winkeltjes staat nu Vroom & Dreesmann.

Hermanus Boexstraat
We lopen terug richting de Nieuwstraat en zien aan onze linkerhand de Hermanus Boexstraat. Alweer is het spoor reden tot de aanleg van een nieuwe straat. Als in 1956 het huidige stationsgebouw wordt geopend is dit de voltooiing van het zogenaamde hoogspoor. Deze ontwikkeling liep parallel aan de wederopbouwplannen die verantwoordelijk waren voor de inrichting van het 18 Septemberplein. De Hermanus Boexstraat ontstond omdat men een verbindingsweg wilde van de Markt naar dit plein. In 1952 begon de gemeente daarom met de doorbraak aan de Marktzijde. De villa van Hermanus Boex werd gesloopt en vier jaar later volgde het pand met het oosters uitziend torentje. In 1957 kwam Tom Manders, alias Dorus, om de nieuwe straat feestelijk te openen. De straat verwelkomde nog een beroemdheid, als Caterina Valente in 1959 de gouden plaat in ontvangst neemt voor haar lied My Sweetheart, my darling, mijn schat.

Links: briefhoofd van winkel G. Brackel. Rechts: briefhoofd van juwelier Frans Eijck.

Markt
Vanuit de Hermanus Boexstraat gaan we de Markt op richting de Jan van Lieshoutstraat. Op de hoek waar eens café Neuf stond is nu de ingang van de Heuvel Galerie. De Heuvel Galerie beslaat een groot gebied tussen de oostzijde van de Markt, Vestdijk en Ten Hagestraat. Aan dezelfde zijde van de Markt vinden we veel café’s tot aan Grand Café Meneer Frits. Aan de overzijde is de Markt minder in beweging. Met een aantal kledingwinkels is het er vrij rustig. Circa een eeuw geleden zat aan deze zijde onder andere de Eindhovensche Koek- en Banketbakkerij Verhoeven-van Gennip. Zij waren in de omtrek beroemd om hun peperkoek. Aan de noord- en zuidzijde van de Markt stonden twee lindebomen. In 1916 zijn ze, na ruim 400 jaar trouwe dienst, omgehakt. Achter de lindeboom aan de zuidzijde van de Markt stond Hotel Stad Rotterdam. Behalve dit hotel was aan elke zijde van de Markt wel een hotel te vinden. In de jaren ’30 werd de Markt een parkeerplaats voor auto’s en stadsbussen. De auto heeft de Markt inmiddels weer verlaten. En in plaats van de lindebomen staan er nu twee andere blikvangers op het plein: de beelden van Frits Philips en Jan van Hooff.

Van links naar rechts: driemaal een feestelijk aangeklede Markt: in 1865 voor de herdenking van de slag bij Waterloo, in 1904 ter gelegenheid van het bezoek van Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik aan Eindhoven en in 1966 voor de viering van het 75-jarig bestaan van Philips.

Jan van Lieshoutstraat
Vanuit de Markt lopen we de Jan van Lieshoutstraat in, voorheen bekend onder de namen Achterstraat of Rozemarijnstraat. De straat dankt haar huidige naam aan voormalig wethouder van Eindhoven Jan van Lieshout. De linkerkant van deze straat wordt nu grotendeels ingenomen door muziekcentrum Frits Philips en de Heuvel Galerie. Vroeger zat op deze plaats het gasthuis van de Zusters van Liefde. Hier werden zieken verpleegd en kregen arme kinderen gratis onderwijs. In 1932 werd het gasthuis omgedoopt tot Binnenziekenhuis. Aan de rechterzijde van de Jan van Lieshoutstraat staat een klein pand dat zijn naam eer aan doet: bar The Little One.

Links: de Jan van Lieshoutstraat in de jaren ’30 van de vorige eeuw. Rechts: Café bar The Little One, het kleinste pand in de Jan van Lieshoutstraat.

Makkelijk van A naar B komen is ook nu nog reden voor wegwerkzaamheden. De gemeente Eindhoven is volop bezig in en rondom de stad met hetzelfde doel als indertijd met de Nieuwstraat en Hermanus Boextraat: het verbeteren van de bereikbaarheid.